وقتی مطهری مزینانی می شود!

اینکه فرزند شایسته کویر مزینان دکترعلی شریعتی مزینانی و استاد شهید مرتضی مطهری دو چهره ی ماندگار ودو اندیشمند شهید؛ زاده ی خراسان بزرگ هستند افتخاری است برای ما خراسانی ها که در هر کجا که هستیم به مفاخر خویش افتخار کنیم هرچند نام مطهری همیشه به عنوان یک استاد بی نظیر در نظام جمهوری اسلامی می درخشد و در سالگرد شهادتش که به عنوان روز معلم ! نام گذاری شده مراسم و برنامه های ویژه ای برگزار می شود و صداوسیما از چند روز قبل شروع به پخش برنامه هایی از زندگی و آثار این شهید بزرگوار می نماید که بسیار شایسته و بجاست اما در سالگرد شهادت !ویا وفات  دکتر علی شریعتی مزینانی که در ابتدای پیروزی انقلاب به عنوان معلم شهید انقلاب از او یاد می شد و سرود "معلم شهید ما دکتر علی شریعتی" ورد زبان ما دانش آموزان آن زمان بود کمتر یادی از این بزرگمرد می شود و اگر هم برنامه ای از صداوسیما پخش شود تازه در آن اساتید حوزه و دانشگاه می نشینند وبحث می کنند که؛ آیا دکتر شریعتی شهید شده یا در غربت سکته قلبی کرده است ! وحال آنکه در بسیاری از احادیث و روایات براین نکته تاکید شده که مقام شهادت تنها به مبارز وجنگجوی کشته شده درمیدان نبرد اطلاق نمی شود وبه کسی که در هجرت و درمسافرت حتی برای کسب روزی عیالش بمیرد شهید می گویند.

شریعتی روی مسئله زنان هیچ گاه کوتاه نیامد

از عقب افتادگی‌های پیروان شریعتی از خود شریعتی همین بحث زن است که بعد از 31 سال تازه نوبت به زنان رسید.

وی افزود: به شریعتی همواره دو اعتراض درباره بحث ولایت و زنان مطرح بود. اما واقعیت این بود که شریعتی دغدغه‌ انسان‌ را داشت و درون این دغدغه زن نقش ویژه‌ای ایفا می‌کرد. شریعتی روی مسئله زنان در حسینیه ارشاد هیچ گاه کوتاه نیامد و این بزرگ‌ترین کار او بود.

رضا علیجانی

بررسی ویژگی های سبکی کویر شریعتی

در بررسی آثار ادبی، رویکردهای مختلفی به کار می رود (Klarer 1999: 75-10). بر اساس این که رویکردهای نظری به ادبیات یکی از چهار رکنِ متن، مؤلف، خواننده، یا بافت را پایة بررسی خود قرار دهد، آن ها را در چهار دستة متن محور، مؤلف محور، خواننده محور و بافت محور تقسیم بندی کرده است. ریشه شناسی، بررسی های بلاغی، صورت گرایی و ساختارگرایی، نقد نو، و نشانه شناسی و واسازی، رویکردی متن محور دارند. نقد زندگی نامه ای، نقد روان کاوانه، و پدیدارشناسی رویکردی مؤلف محور دارند. نظریة دریافت، تاریخ دریافت، و نقد مبتنی بر واکنش خواننده رویکردی خواننده محور دارند. و سرانجام تاریخ ادبی، نظریة ادبی مارکسیستی، نظریة ادبی فمینیستی، و تاریخ گرایی جدید مطالعات فرهنگی نیز رویکردی بافت محور دارند.

در بررسی ای که در زیر انجام خواهد گرفت بیش از همه متن اثر محور قرار خواهد گرفت. اگرچه هیچ وابستگی ای به رویکردهای یاد شده در مطالعات متن محور وجود ندارد، اما می توان بیش از همه نگاه ساختارگرایی و نشانه شناسی را در بررسی حاضر دخیل دانست. به این ترتیب، کویر، که نوشتة کوتاهی است از علی شریعتی، صرفاً از جنبة ادبی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این راه، انتخاب و کاربرد سازه های مختلف متن، و نیز شیوة آرایش و چیدن آن ها در کنار هم اساس تحلیل خواهد بود، که در 10 بخش تاریخی نگاری، اشاره های بینامتنی یا تلمیح گویی، تاریخ گریزی، سبک آمیزی، نو واژگان ها، زنجیروار گی، تناقض پردازی، دوگان نگری، لایه لایه نویسی، و تصویرپردازی بررسی خواهد شد.

چند ویژگی، متن کویر را از یک متن متعارف متمایز می سازد و آن را تفسیرپذیرتر می گرداند. در زیر به برخی از آن ها اشاره می شود.

 1-تاریخی نگاری

شریعتی یک فارسی زبانِ معاصر است اما تا حدی لحن تاریخی گرایانه دارد. البته او متعلق به نسل گذشته است، اما به هر حال تفاوت زبان نسل گذشته و نسل اکنون به اندازة تفاوتی که در سیاق کلام شریعتی دیده می شود، نیست. این تاریخی گرایی بیش تر در به کارگیری واژه ها خودنمایی می کند و واژه هایی که زیر آن ها خط کشیده شده است از این گونه اند:

6 ... که مدرسة قدیمه ای که شریعتمدار معروف برای جد بزرگم ساخته بود.... (شریعتی 1348: 10)

7 و به هر حال، او در سنت الاولین ما بدعتی نهاد و در شهر ماندنی شد... و تنها وارث آن همه ضیاع و عقار که در ملک فقر بر جای نهادند... (همان: 11)

پیامک‌های دکتر علی شریعتی به روایت سوسن شریعتی

سوسن شریعتی معتقد است:«موفق​ترین این جوک​ها آنهایی است که شریعتی را در یک موقعیت یا در روزمرگی قرار می​دهد و می نشاند: شریعتی در حال جریمه شدن، در حال بازگشت از خانه، در حال خیار خوردن، در سفر تایلند و…»

به گزارش خبرآنلاین، سوسن شریعتی در گفتگویی مفصل و متفاوت به برخی سوالات و شبهات درباره پیامک ها و ایمیل های طنزی که در سال ۹۱ با محوریت دکتر شریعتی تولید و بین مردم دست به دست شد، پاسخ داده است. گزیده ای از اظهارات دختر دکتر شریعتی در گفتگو با ویژه نامه نوروزی خط خطی را در ادامه می خوانید:

- اولین پیامک برای من این بود: «هرچی جمله خفنه مال منه! دکتر علی شریعتی». و بعد تبدیل شد به موج. البته در این مدت شغل جدیدی هم برای ما درست شد و آن پاسخ به سوالاتی در باب صحت و سقم این جملات بود.

نواندیشی یادگار دکتر شریعتی

نواندیشی یادگار دکتر شریعتی و ادامه‌ راه اوست. شریعتی را باید کسی دانست که قرآن را از قبرستان به جامعه و میان مردم آورد و می‌گفت کتابی که با نام خدا شروع می‌شود و با اسم مردم پایان می‌یابد، مخاطبش مردم‌اند نه طبقه‌ای خاص. او معتقد بود در خواندن قرآن فقط یک شرط هست، و آن پناه بردن به خدا از شر شیطان بود.

هاله سحابی/پژوهش‌گر اسلام و قرآن

سی‌ویکمین سالروز درگذشت دکترعلی شریعتی

ققنوس

چرا شریعتی مثل یک ققنوس هر از چندی که می‌گذرد سر از خاکستر خویش برمی‌آورد و دوباره نسلی را با خود همراه می‌کند، پرسش برمی‌انگیزد و پاسخ می‌دهد؟

شعر «سوتک » اثر کیست

نمی دانم پس از مرگم چه خواهد شد

نمی‌خواهم بدانم کوزه‌گر از خاک اندامم
چه خواهد ساخت
ولی بسیار مشتاقم
که از خاک گلویم سوتکی سازد
گلویم سوتکی باشد
بدست کودکی گستاخ و بازیگوش
و او یکریز و پی در پی
دم گرم و چموشش را بفشارد در آن بی هیچ فریدی
و خواب خفتگان خفته را آشفته‌تر سازد
بدین‌سان بشکند در من
سکوت مرگبارم را!
برخی شعر فوق رابه دکتر شریعتی منتصب می کنند اما این شعر مطعلق به مرتضی موسوی و در کتابی با عنوان « سوتک » در سال 1365 به چاپ رسیده است که در آن مجموعه ی اشعار سید مرتضی موسوی گرد آمده است. نخستین شعر این مجموعه که با مقدمه ی یحیی شیدا به چاپ رسیده است،‌ سوتک نام دارد ( با تاریخ مردادماه ۱۳۴۸) و همان شعری است که منصوب به دکتر علی شریعتی است که در پشت جلد برخی از  کتابهای شریعتی در ایران آمده بود و اشتباهاً به نام او شناخته شده است.
آنگونه که در مقدمه ی این اثر آمده « سید مرتضی موسوی فرزند سید قاسم در 4 آذرماه 1321 در ده « رشت آباد قدیم » وابسته به شهرستان اهر دیده به جهان گشود» ه است. وی تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود و متوسطه را در اهر به اتمام رسانده و در ادامه از دانشسرای تبریز فارغ التحصیل شده و به شغل معلمی روی می آورد. اشعار او در روزنامه های کیهان، اطلاعات، مجله جوانان و عصرتبریز به چاپ می رسد و آثار انتقادی او باعث می شود« خشم صاحبان قدرت را برانگیزد و با دست ساواک شکنجه ها بیند و در گوشه ی سیاهچال ها روزگار سپری سازد و عاقبت در 16 تیرماه 1354 به حیات پرماجرای خود خاتمه دهد...»
افراد بسیاری اذعان کرده اند که شعر « سوتک » از آن شریعتی نیست و اعلام می کنند که نمی دانند از آن کیست؟ امیدوارم این شعر معروف به نام شاعر آن بازشناخته شود.

به نسل آینده چه بگوییم؟

فاطمه فاطمه است بدون شک یکی از پرخواننده‌ترین متن‌های مذهبی تاریخ ایران است.
هر چند که این کتاب نیز مثل بسیاری از آثار دیگر دکتر علی شریعتی، در واقع سخنرانی بلندی است در محل همیشگی سخنرانی‌های معروف و پرطرفدار دکتر علی شریعتی، حسینیه ارشاد.

شریعتی این سخنرانی را سال 1349 ایراد کرده است و از آن تاریخ تاکنون، یعنی در طول نزدیک به 40 سال، همچنان نسخه صوتی و متن آن که بارها به صورت کتاب منتشر شده است، دست به دست می‌گردد.

این توفیق که درباره کمتر کتابی در ایران اتفاق افتاده است، البته شامل بسیاری از آثار دیگر شریعتی نیز می‌شود. آثاری چون پدر مادر ما متهمیم، چه باید کرد، ابوذر، هبوط و... که همگی در نسل جوان پیش و پس از انقلاب، نقش پل ارتباطی را برای حرکت به سمت جامعه‌شناسی، فلسفه و نگاه عمیق‌‌تر به اسلام دور از تحجر بازی می‌کردند.

در این بین، فاطمه فاطمه است شاید به واسطه نگاه پیشرو همیشگی شریعتی به شخصیت محبوب مسلمانان، حضرت فاطمه (س) و نیز نامی که بر این کتاب گذاشته شد، جایگاه ویژه‌ای دارد. این نام که آخرین جمله کتاب است، چنان در بین اهالی کتاب‌خوان ایران مرسوم شد که به مرور ساختار جمله فاطمه فاطمه است، همچون یک ضرب‌المثلی سر زبان‌ها افتاد...

زمانی که کتاب «فاطمه فاطمه است» را با دکتر تنظیم می‌کردیم سه شبانه روز طول کشید. ما باید حداقل اندکی می خوابیدیم اما شریعتی تکان نمی خورد و کار می کرد. شب سوم نزدیک صبح سیگارمان تمام شد. چون هر دو ما بدون سیگار نمی توانستیم کار کنیم از فرصت استفاده کردم و به دکتر گفتم یک چرت کوتاهی بزنیم تا مغازه ها باز شوند. بعد سیگار بخریم و شروع به کار کنیم. من حتی نگفتم ما سه شب است که غذا نخوردیم و باید غذا تهیه کنیم فقط گفتم سیگار تهیه کنیم.

برای اولین و آخرین بار شریعتی تند حرف زد و گفت؛ خرسندجان تو فکر می کنی اگر من و تو چشمان مان را به هم بزنیم باز هم حسینیه مال ماست و باز هم می توانیم کار کنیم. به نسل آینده چه بگوییم؟ بگوییم خواب مان می آمد و چشمان مان را بستیم و کارمان را ناتمام گذاشتیم. آیا نسل آینده ما را می بخشد. تا این حد که من پذیرفتم و البته برخلاف تصوری که وجود داشت او خود را بزرگ نمی دانست و از خود تعریف نمی کرد.

پرویز خرسند

اسلام انقلابی و گفتمان های رقیب

گفتوگوی نیما رایگان با احسان شریعتی

گفتمان‌های رقیب چگونه از نیروی‌آزادشده توسط شریعتی یارگیری کردند؟

گفتمان رادیکال اسلامی که دکتر علی شریعتی  آن را پایه گذاشت، گفتمانی بود که فارغ از مجموعه تحول‌آفرینی ها و خروشی که در پایان دهه چهل و سراسر پنجاه در ایران ایجاد کرد در سال 57 و برغم فقدان مبدع و رهبر آن یعنی شخص شریعتی، رقیبی جدی برای گفتمان بعدا مسلط در انقلاب بود . از سویی به نظر می رسد این گفتمان بسیار ریشه دارتر از آن است که ابداعش به شریعتی نسبت داده شود و باید ردپای آن را در تحولات نزدیک به 150 ساله ایران جستجو کرد. گرچه شریعتی توانست عناصری تازه و انقلابی در آن وارد کند که با جو جهانی و داخلی آن روزگار سازگاری بیشتری داشت. برخی معتقدند انقلاب ایران محصول کوشش های نظری شریعتی است و گفتمان پی‌ریزی شده توسط او را از هر گفتمان دیگر دخیل‌تر در تحولات آن سال‌ها می‌دانند و برخی دیگر هم برآنند که گفتمان چپ اسلامی شریعتی را تنها باید به مثابه گفتمانی بیقرار ارزیابی کرد که نتوانست در منازعات سیاسی سال‌های بعد به هژمونی دست یابد. این موضوعی است که به اختصار با احسان شریعتی مطرح کردیم. موضوعی ناظر بر این‌که شریعتی‌گرایی در کجای منازعات گفتمانی دوران معاصر ما ایستاده است...