شریعتی، معرفی تیپ جدید دین دار

نویسنده این مقاله که فرزند دکتر شریعتی است از بین ویژگی‏های متعدد پدر خود که بدان‏ها اشاره می‏کند این ویژگی را برجسته می‏سازد که شریعتی تیپ جدید دین‏دار را به جامعه معرفی کرده است و لذا نوشته خود را به نوعی سامان می‏دهد که این الگوی متفاوت مسلمانی معرفی شده و پیش ‏زمینه‏ های آن آشکار گردد. به همین منظور ابتدا مخاطبان شریعتی را در دو گروه متفاوت دسته ‏بندی می‏کند. یکی انسان قرن بیستمی که آگاه است و مضطرب و دیگری مؤمن متعصب محصور در سنّت‏ های کهن. به گفته نویسنده دکتر شریعتی خود هر دو گونه از این روزیست را تجربه کرده است. لذا تلاش شریعتی آن است که گروه نخست را به مذهب دعوت کند و گروه دوم را به پرسش و تغییر، چرا که شریعتی به نوع دین‏داری این گروه دین‏دار اعتراض‏ های فراوانی دارد. در این فرازها نویسنده نگاه شریعتی به دین و انتظارات او را از دین و نیز شیوه دعوت او به دین را تحلیل می‏کند و تأکید دارد که شریعتی بحث را از حقانیّت دین آغاز نمی‏کند بلکه آغاز حرکت او شناسایی نیازهای انسان است. نویسنده سپس تحت عنوان گستره و محتوای این بازبینی، پنج عنوان را مطرح می‏کند. و در ذیل هر یک فرایند رسیدن به این تیپ جدید دین‏دار را مورد مطالعه قرار می‏دهد

ناگفته های«حسین وارث آدم» پس از43 سال

پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال 57، سه کتاب با موضوع عاشورا و انقلاب امام حسین (ع) منتشر شد که سه زواریه دید پیش روی خوانندگان قرار می داد. "شهید جاوید" صالحی نجفی آبادی، "حماسه حسینی" (مجموعه آثار شفاهی شهید مطهری) و "حسین وارث آدم" علی شریعتی... هر سه اثر با محوریت امام حسین (ع) نگاهی دیگر به قیام مولا حسین (ع) داشتند. از این میان در کنار "حماسه حسینی" شهید مطهری، "حسین وارث آدم" دکتر شریعتی جایگاهی در مخاطبان دانشگاهی یافت، مضافا اینکه با سه سخنرانی ثار، شهادت و پس از شهادت تکمیل شد.
دکتر سوسن شریعتی دختر دکتر علی شریعتی در گفت و گو با شفقنا ناگفته هایی از نگارش این کتاب را بیان کرده است.

دکتر شریعتی، پدر معنوی چپ نوگرا و مردم سالار

شریعتی، در تمایز با گفتمان لیبرال یا نولیبرال در نوگرایی دینی، نماینده و سخنگوی گفتمان رادیکال ـ انتقادی روشنفکری دینی است که علاوه بر نقد رادیکال سنت و دیانت سنتی، با مدرنیته نیز مواجهه‏ای انتقادی داشته است. روشنفکری چپ دینی بیش از یک دهه است که در نوعی انفعال و اغما به سر می‏برد و اگر بخواهد به بازسازی هویت فکری خود بپردازد، چاره‏ای جز تمسک به میراث شریعتی ندارد.

گفتمان اسلامیی که شریعتی نمایندگی‏اش را بر عهده داشت و یکی از مهم‏ترین و تأثیرگذارترین نظریه ‏پردازان آن به شمار می‏رود، هرچند که در تمایز با گفتمان‏های سنت‏گرایانه و بنیادگرایانه، بخشی از گفتمان روشنفکری دینی است، اما در همان حال وجوه تمایزبخش آن را با دیگر قله‌‏های وابسته به گفتمان روشنفکری دینی نمی‏توان انکار کرد. دکتر شریعتی در تمایز با گفتمان لیبرال یا نولیبرال در نوگرایی دینی، نماینده و سخنگوی گفتمان رادیکال ـ انتقادی روشنفکری دینی است که علاوه بر نقد رادیکال سنت و دیانت سنتی ـ همچون سایر روشنفکران ـ با مدرنیته نیز مواجهه‏ای انتقادی داشته و کوشیده است که از طریق رویکردی اعتلاجویانه (transendental) و ضمن پذیرش وجوهی از مبانی و دستاوردهای تاریخی مدرنیته در چند سده اخیر، سرچشمه‏های بحران‏زا در عقلانیت و اومانیسم مدرن را مورد تغافل نگذارد و افق اندیشه و آرمان خود را در آن سوی مدرنیت نشانه‏ گذاری کند. او به‏ خوبی میدانست که غرب‏زدگی و غرب‏ ستیزی، وجوهی متعارض‏نما، اما از یک واقعیت هستند. شریعتی نمی‏خواست اسیر هیچ یک باشد و به همین دلیل هم می‏گفت ما در برابر غرب نباید چشمان خود را ببندیم و نه بدان خیره شویم. باید به آن نگاه کنیم و بکوشیم که مبانی و افق‏های بحران‏زا در ذات مدرنیت را دریابیم.

علی شریعتی و غرب اندیشی از موضع نوگرایی دینی

زاویه دید علی شریعتی در خصوص غرب، متأثر از جریان نوگرایی دینی است. در چارچوب این جریان فکری، غرب‏ اندیشی یکی از سه ضلع مثلث نقد غرب، نقد سنت و بازتفسیر دین در شرایط جدید است. با همین زاویه دید، دکتر شریعتی در بخش غرب‏نگری اندیشه خویش، نگرشی سه وجهی به غرب داشته است. یکی از این وجوه، استقبال از عقلانیت مدرن است. وجه دیگر، نقادی علوم انسانی، ایدئولوژی‏های مدرن و عملکرد غرب با تکیه بر وجه اول است و آخرین وجه نگرش وی، بازتفسیر دین در قبال مقتضیات مدرنی است که حاصل از پیدایی تمدن غرب است. از ابتدای آشنایی متفکران ایرانی با غرب، سه نوع نگرش به غرب در میان آن‏ها شکل گرفت. یکی از این نگرش‏ها، همان است که بعدها سنت‏گرایی نام گرفت، دوم، نگرشی است که از آن به غرب‏گرایی تعبیر می‏شود، و نگرش سوم، نوگرایی دینی است. این سه نگرش در طول یک‏صد سال اخیر تداوم داشته و هر کدام توسعه قابل‏ توجهی یافته و دارای شاخه ‏های متعدد گشته ‏اند. تفاوت این سه نگرش، در دیدگاه هر کدام از آن‏ها به رابطه عقل و شرع ریشه دارد. سنت‏ گرایان چنین استدلال می‏کنند که عقل بشری به ‏دلیل نقص خویش محتاج وحی است و هرگاه تعارضی بین یافته‏ های عقلی و علمی با آموزه‏ های دینی پدید آید باید برای آموزه‏ های دینی اولویت قائل شد.لذا تمدن غرب را، که محصول عقل بشری است تا جایی می‏پذیرند که با تفکر مذهبی آنان در تعارض قرار نگیرد.

لیست کوتاهی از مقالات انگلیسی درباره شریعتی

ARJOMAND SA MARXISM AND OTHER WESTERN FALLACIES - SHARIATI,A
J SCI STUD RELIG 20 (3): 289-290 1981

HOOGLUND EJ

ON THE SOCIOLOGY OF ISLAM - LECTURES BY SHARIATI,ALI - ALGAR,H
MIDDLE EAST J 34 (4): 485-489 1980

HOOGLUND EJ
MARXISM AND OTHER WESTERN FALLACIES - AN ISLAMIC CRITIQUE - SHARIATI,A
MIDDLE EAST J 34 (4): 485-489 1980

AJAMI F
FROM WHERE SHALL WE BEGIN AND THE MACHINE IN THE CAPTIVITY OF MACHINISM - SHARIATI,A
NEW REPUBLIC 194 (22): 26-32 JUN 2 1986

پروژه 40 سال شریعتی زدایی

مریم شبانی: سوسن شریعتی کافی‌شاپ موزه هنرهای معاصر را برای گفت‌وشنود درباره داستان خود و شناخت علی شریعتی انتخاب می‌کند. می‌گوید در سال‌های 58 و 59 ساعت‌های زیادی را در این مکان به گفت‌وگو و بحث می‌گذرانده و آرامش این کافی‌شاپ در ذهن‌اش باقی مانده است. سوسن شریعتی در این روایت از چهلمین روز وفات دکتر علی شریعتی آغاز می‌کند و از سختی‌های برگزاری مراسم بزرگداشت علی شریعتی در سه سال آغازین انقلاب می‌گوید تا در خلال صحبت‌هایش در پی اثبات این حرف باشد که شریعتی «راه سوم» بود و با هیچ کس نبود. خواندن روایت فرزند شریعتی از نگاه به شریعتی بعد از انقلاب، همان که معلم انقلاب خوانده می‌شد، روایتی خالی از لطف نمی‌تواند باشد.

آنچه در ادامه می خوانید شرح پروژه قریب به 40 سال شریعتی زدایی است در این کشور توسط عده ای که در لباس دین به جان فرهنگ و ایمان مردم افتاده اند. همین ها بودند که در دوره قبل از انقلاب تا حد همکاری با ساواک پیش رفتند و دشمنی آنها به شریعتی و روشنفکران دینی محدود نشد. بلکه برخی از این گروه در این وادی و خوش رقصی برای ساواک تا آنجا پیش رفتند که آنچه منتسب به خمینی و منتظری بود را نیز طرد نموده و طلاب را از پذیرفتن پول منتظری منع کردند. اگر بپذیریم که پاسخ آیت الله خمینی به درخواست استاد محمدتقی شریعتی در دفاع ایشان از شریعتی از سر صدق بوده، باید پذیرفت که خطر این نیروهای اهریمنی حتی وی را نیز محدود کرده بود.

خانم سوسن شریعتی در مصاحبه با شهروند امروز بطور خلاصه روند این پروژه را شرح می دهد.

شریعتی در خاطرات یک دوست

 از ابتدای انقلاب تاکنون افکار شریعتی از زبان های مختلف به رشته نقد و تحلیل درآمد، اما شنیدن صحبت های یک دوست که شریعتی دردها و دغدغه هایش را با او تقسیم می کرد و اهداف و آرمان شان از یک جنس بود، در جای خود شنیدنی و شیرین است. پرویز خرسند محرم و یار شریعتی که تا واپسین فعالیت های او در کنارش بود الاموقع مرگ، از او می گوید. مطلب پیش رو حاصل گفت وگویی طولانی با او است که هر بار سخنی از شریعتی به میان می آید، هنوز چشمان او از یادش تر می شود.

    
در ابتدا از آشنایی تان با دکتر بگویید.
دکتر دارای دوره یی است که در آن دوره حضوری بالقوه داشت یعنی من می دانم استاد شریعتی یک پسر دارد، این پسر تنها پسر او است، نبوغ دارد و ابوذر را ترجمه کرده است. در دوره دانش آموزی این آدم رهبر دانشجویان بوده یعنی در حالی که خود هنوز یک دانش آموز بود در نهضت ملی، رهبر دانشجویان می شود. در پاریس هم با کسانی مانند سارتر، فانون، ماسینیون و... ارتباط دارد در صورتی که خیلی افراد در آنجا بودند، اما این ارتباط با بزرگان را نمی توانستند داشته باشند. یادم می آید با امیر پرویز پویان )پایه گذار چریک های فدایی خلق( با مسعود و مجید احمدزاده که اینها هر کدام در دوره خود غولی بودند و اگر زنده می ماندند واقعاً از چه گوارا بزرگ تر بودند )مخصوصاً مجید احمدزاده(، شریعتی اینها را دقیقاً می شناخت و پس از شهادت آنها به خوبی از آنها یاد می کرد چرا که می دانست آنها چه تحفه هایی بودند.

طرحی برای فردا-بخش دوم

صحبتهای رحیم پور ازغدی درباره دکتر شریعتی در سالگرد دکتر این سخنرانی از شبکه یک سیما پخش شده.
"روشنفکری دینی" و ضریب آگاهی در دهه پنجاه
 دکتر شریعتی "علوم انسانی"و"گفتمان توسعه"

طرحی برای فردا-بخش اول

طرحی برای فردا-بخش اول

صحبتهای رحیم پور ازغدی درباره دکتر شریعتی در سالگرد دکتر این سخنرانی از شبکه یک سیما پخش شده.

"روشنفکری دینی" و ضریب آگاهی در دهه پنجاه

دکتر شریعتی "علوم انسانی"و"گفتمان توسعه"