تبارشناسی تفکر مدرن در ایران

در یک طبقه‌بندی کلی مبتنی بر معیار دو قطب سنت/مدرنیته می‌توان سه قطب روشنفکری را تشخیص داد

که با سه گرایش «تجددطلب، سنت‌گرا، و اصلاحگر» بتدریج در تاریخ معاصر ایران شکل می‌گیرند.

 

نمودار دسته‌بندی انواع روشنفکری در ایران

تجددطلبان/مدرنیست‌ها

-میرزا فتحعلی آخوندزاده (آخوندوف 1191ه.خ. / 1228 ه.ق-1295  /  (1812-1878

-میرزا آقاخان کرمانی (1232-1275خ./ 1855-1896)

-میرزا ملکم خان ( 1212 ه. ش.- 1287 /   (1833-1908

-سیدحسن تقی‌زاده (1256-1348/(1878-1970)

-فریدون آدمیت (1387-1299/)

نوگرایان

-داریوش شایگان (-1314/-1935)

-آرامش دوستدار (1310-/1931)

چپ مارکسیست

-آوتیس سلطانوویچ میکائیلیان، سلطان‌زاده (1268-1314/1889 -1938 )

-حیدرخان عمواوغلی /1299 -1259) 1880-1921)

-تقی ارانی (1282- 1318/1902-1940)

-احسان‌الله طبری (1295- 1368)

-خلیل ملکی (1901-1969)

-جلال آل‌احمد (1302- 1348)

-مصطفی شعاعیان (1314-1354)

-بیژن جزنی (1316-1354)

-مسعود احمدزاده هروی (1351-1326)

 

 وزرای اصلاح‌طلب

-میرزا حسین قزوینی، مشیرالدوله، سپهسالار (1260-1207/1828-1881 )

-میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی (1158- 1214)

-میرزا محمدتقی‌خان فراهانی، امیرکبیر (1230-1186/1852)

-محمد مصدق (1261-1345/1882- 1967)

اصلاح‌طلبان/رفرمیست‌ها

-میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی (1250 ه.ق.-1328 / (1834-1911

-محمدعلی فروغی (1254-1321 / (1875-1942

-احمد کسروی (1891-1946)

-سید فخر الدین شادمان (1286-1346 (1907-1967

 

اصلاح‌گران مذهبی/رفرماتور‌ها

نسل اول

-سیدجمال‌الدین اسدآبادی، افغانی (1838-1897)

-محمدحسین غروی نائینی (1276ـ 1355 / 1936)

-ابوالحسن‌ فروغی (1270-1338/1881-1959)

-محمدحسن شریعت‌سنگلجی (1271-1322 / 1890-1943)

نسل دوم

-مهدی بازرگان (1907-1997)

-یدالله سحابی (1905-2002)

-محمدتقی شریعتی (1907-1987)

-محمود طالقانی (1910-1979)

-محمد نخشب (1302-1355 /1951-1976 )

نسل سوم

-علی شریعتی (1312-1356/1933-1977)

سنت‌گرایان/ترادیسیونالیست‌ها

اصلاح‌طلبان/رفرمیست‌ها

-عبدالکریم سروش (حسین حاج فرج دبّاغ-1324/1945)

-محمد مجتهدشبستری (1315-/1936-)

-مصطفی ملکیان (1335-/1956)

-محسن کدیور (1959-)

روحانیون اصلاح طلب

-م.م. میرزا-شیرازی (1812-1894)

-سید عبدالله بهبهانی ( 1219- 1289 )

-سید محمد طباطبایی  (1299 - 1221)

-سیدحسن مدرس (1870-1937)

-حسینعلی منتظری (1301- 1388 )

فیلسوفان سنتی

-ملاهادی سبزواری (1212-1289 /1797/8-1873  )

-سیدمحمدحسین طباطبایی (1281-1360/1902-1981)

-سیدجلال‌الدین آشتیانی (1304-1384/1946-2005)

-مهدی حائری یزدی (1302- 1378/1923-1999)

-سیدحسین نصر (1933-/1933)

هویت‌گرایان

-شیخ فضل الله نوری (1878-1909)

-نواب صفوی (1924-1955)

-مرتضی مطهری (1919-1979)

-محمدتقی مصباح یزدی (-1313/1934)

نوهویت‌اندیشان

-احمد مهینی فردید (1289-1373/1910-1994)

-رضا داوری اردکانی (1312-/1933) 

منبع