تغییر در وضعیت زنان یکی از دریغ‌های شریعتی بود

-شریعتی از معدود افرادی بود که زن را از حاشیه به متن آورد. فاطمه (س)، زینب (س)، سمیه و سایر زنان بزرگ، از جمله زنانی هستند که شریعتی مصرانه و با منطق قصد دارد آن‌ها را سرمشق زن ایرانی معرفی کند.

-تغییر در وضعیت زنان یکی از دریغ‌های شریعتی بود که نواندیشان وطنی کم‌تر به این موضوع پرداخته‌اند.

پروین بختیار نژاد/فعالان امور زنان

سی‌ویکمین سالروز درگذشت دکترعلی شریعتی

پوستر شریعتی در میوه فروشی

چند جوان، شاید هم چند لیسانسیه بیکار در محله چهارراه کوکاکولای تهران، پول روی
پول بگذارند، قرض بگیرند از پدر و مادرشان، شریکی یک مغازه میوه‌فروشی اجاره کنند، معلوم استکه دیگر پوستر «قهوه‌چی چپق به دست با لبخند» یا عکس گل و گیاه به در و دیوار مغازه‌شان نمی‌زنند.

 یک موقعی بود که میوه‌فروش‌ها عکس میوه‌های خارجی و لوکس را می‌زدند در مغازه‌هایشان که اشتهای مشتریان را تحریک کنند، ولی پوستر دکتر شریعتی در مغازه میوه‌فروشی کمی غیرمنتظره است.

 وقتی هم با چشم‌های گرد شده از تعجب بپرسی «پوستر شریعتی را برای چی زدید؟ می‌شه عکس بگیرم؟» با غرور می‌گوید: دکتر رو دوستش دارم! اشکالی نداره، عسکتو بگیر.

جوان پشت دخل میوه‌فروشی حتما 5ـ4 سالی بعد از درگذشت شریعتی متولد شده است، اما به قول خودش دکتر را طوری دوست دارد که پوسترش را زده است پشت دخل مغازه، طوری که همه ببینند. واقعیت این است که سایه دکتر‌علی شریعتی با گذشت بیش از 35سال از درگذشتش، هنوز بین مردم زندگی می‌کند؛ چه بر خواص، چه بر عوام، عده‌ای دوستش دارند و عده‌ای هم نه، هم عوام، ‌هم خواص، برایش جوک و پیامک و پ.ن.پ می‌سازند، هم عوام، ‌هم خواص با همه اینها شریعتی هنوز هست.

 دکتر شریعتی مثل تختی، مثل مرحوم طالقانی، پوسترخورش ملس است، اگر آقاتختی، کشتی‌گیر مردمی و لوطی و دوست‌داشتنی بود، لابد برای عده‌ای، هم شریعتی روشنفکر مردمی و لوطی و دوست‌داشتنی است و شریعتی شاید تنها روشنفکری باشد که حتی میوه‌فروش‌ها هم پوسترش را می‌خرند.

درنگی در کویریات علی شریعتی

و فکر کن که چه تنهاست
اگر که ماهی کوچک
دچار آبی دریای بی‌کران باشد (سهراب سپهری)
 
مرحوم شریعتی می‌گفت که سه سنخ نوشته دارد: اسلامیات، اجتماعیات و کویریات. اسلامیات و اجتماعیات، تناسب تامی با کوشش‌ها و کندوکاوهای روشنفکرانه و دین‌شناسانه‌‌ی شریعتی داشته است. قرائت او از مفاهیم و مقولات و شخصیت‌هایی چون تشیع، ایدئولوژی، مارکسیسم، اگزیستانسیالیسم، اومانیسم، سوسیالیسم، دموکراسی، اسلام، پیامبر اسلام، علی(ع)، حسین(ع)، ابوذر، ابوعلی‌سینا، سارتر، کامو، هایدگر، ماسینیون و... را پیش چشم مخاطبین قرار می‌دهد. در مقابل شریعتی در کویریات دلمشغول احوال اگزیستانسیل و زیر و زِبَر شدن‌ها و تلاطم‌های وجودی خویش است و تأملات و یافته‌های خویش در باب خدا، هستی، انسان، ارزش، معنای زندگی و... را بی‌باکانه بر آفتاب می‌افکند و چندان در بند قضاوت عمرو و زید نیست. او به‌سان ماهی کوچکی که به سر وقت جهان پیرامون رفته و دچار فخامت و عظمت دریای بیکران هستی شده، هر از گاهی سربر می‌آورد و اخگرها و یافته‌های خویش را در منظر دیگران قرار می‌دهد. تأملات کویری شریعتی را می‌توان در با مخاطب‌های آشنا، هبوط در کویر و گفت‌وگوهای تنهایی سراغ گرفت. شریعتی نظیر کثیری از متفکران به مقولاتی چون خدا، امر متعالی و ساحت قدسی جهان، که  می‌توان آن را به مفهوم فراخ «الوهیت» تعبیر کرد، می‌اندیشیده است. کثیری از بصیرت‌ها و آموزه‌های او در این باب را می‌توان در کویریات جست‌وجو کرد و فراچنگ آورد.

در این مقاله می‌کوشم با مدّ نظر قراردادن تمام آنچه به کویریات موسوم است، قرائتی موجه از مواجهه‌‌ی شریعتی با امر متعالی به‌دست دهم. در این نوشتار، صورت‌بندی من از چگونگی مواجهه‌‌ی او با امر متعالی مبتنی بر دو پیش‌فرض است: نخست آنکه احوال اگزیستانسیل شریعتی که به نحو مبسوط در این آثار بیان شده‌اند، متناسب با نگرش او به جهان پیرامون در آن احوال است. در واقع، احوال وجودی شریعتی متناظر با چگونگی پدیدارشدن جهان بر او در آن اوقات است. به تعبیری فلسفی‌، احوال و تجاربی که شریعتی از آنها پرده برمی‌گیرد، متناظر و متلائم با همان مفروضات انتولوژیکی‌ای هستند که محل بحث کنونی ما است. گمانه‌زنی در باره‌ی مفروضات هستی‌شناختیِ آن تجربه‌های اگزیستانسیل در اینجا محوریت دارد. پیش‌فرض دیگر این است که گویندۀ این سخنان (علی شریعتی) انسان صادقی بوده و هرآنچه بر قلم او در کویریات جاری می‌شده، مطابق با آن چیزی بوده است که او به عیان تجربه می‌کرده و بر آن می‌شده تا آنها را، چنانکه رخ داده، با دیگران درمیان گذارد.

فروش کتاب های شریعتی چقدر بود

-سر جمع نسخه های چاپ شده از آثار تنها یک نویسنده،شادروان دکتر علی شریعتی ،به یک حساب سرانگشتی خیلی ساده،(40عنوان*200هزارنسخه)به هشت میلیون میرسد

*کریم امامی (آینده نشر کتاب در ایران)آینده(سال پنجم شماره 4-6،تابستان1358)ص193

-تیراژبعضی از آثار دکتر علی شریعتی،که مردم پسندترین وتکاندهنده ترین آثار باب طبع آن ایام بود،از مرز یک میلیون نسخه گذشت،یعنی دویست برابر تیراژ متعارف یک کتاب متعارف در امروز.

*بهاءالدینخرمشاهی،سیر بی سلوک:مباحثی در زمینه دین،فلسفه،زبان،نقدونشر(چاپ اول:تهران انتشارات معین،1370)ص437

سالروز درگذشت دکتر

سی و یکمین سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی نیز فرارسید. روشنفکر 44 ساله‌ی ایران، همچنان یکی از ‏برجسته‌ترین کانون‌های رجوع و مطالعه و نقد و بررسی است. موثرترین روشنفکر این سرزمین با وجود اینکه از ‏همه سو در معرض تندترین و گزنده‌ترین انتقادها و طعن‌هاست، هنوز با اقبال اهل نظر و مطالعه و دانش‌آموزان و ‏دانش‌جویان و فعالان اجتماعی روبرو می‌شود. اگر طرفداران و مبلغان و علاقه‌مندان او همچون تنوع «کشتی ‏نوح» گونه‌گون‌اند، منتقدان و مخالفان وی نیز بس متکثرند؛ از لیبرال‌های اقتصادی ـ وحتی سیاسی ـ تا فاشیست‌ها، ‏و از متعصبان مذهبی و سنت‌گراها و بنیادگراها تا ضدمذهبی‌ها، و از استادان دانشگاه تا آنها که نسبتی با کتاب و ‏دانش ندارند، به‌گونه‌ای غریب، مخالفان و منتقدان شریعتی نیز حضور دارند و متنوع‌اند. جالب آنکه برخی آثارش ‏را نخوانده، به نفی و طعن نشسته‌اند، و جمعی نیز به‌اتکای گزینش‌های ویژه، به مخالفت با او پرداخته‌اند. با این ‏همه، آنچنان که ذکر شد، و آن‌گونه که فضای عمومی جامعه شواهد متعددی را به‌دست می‌دهد، شریعتی هنوز با ‏اقبالی قابل توجه روبروست. علت ـ علل ـ چیست و کدامست؟

در این مختصر، به برخی از علل ـ بسیار مختصر و به اجمال ـ اشاره می‌شود.‏

به‎ ‎‏‌نظر می‌رسد شریعتی همچنان ـ و هنوزـ مورد رجوع و توجه است؛ چرا که او:‏
‏1.‏‎ ‎با طرح مثلث «آزادی، برابری و خودآگاهی[یا عشق یا عرفان] نظریه‌ای را ارایه کرد که با وجود سپری شدن ‏سه دهه از آن هنوز ترسیم‌کننده‌ی افقی برای حرکت و راهنمایی برای تدوین راهبرد است.‏

‏2.‏‎ ‎با طرح توامان دموکراسی سیاسی و دموکراسی اقتصادی، بر کلیدی‌ترین مشکلات این دیار، انگشت نهاد؛ ‏مشکلاتی که هنوز واقعی و عینی است و راه برون‌شد از آنها نیز تک‌سویه به‌نظر نمی‌رسد.‏

‏3.‏‎ ‎با نقد «طبقه مفسر رسمی و متولی دین» و با عنایت به تکوین یک حکومت دینی در ایران، پس از ‏درگذشت‌اش، ملاحظات و تاملات فراوانی را در آثار خود به‌یادگار گذاشت که خواندنی است.‏

‏4.‏‎ ‎پروژه‌ی «پروتستاتیسم اسلامی» و آراء نوگرایانه‌ی وی در حوزه‌ی اندیشه‌ی دینی، با توجه به بافت جامعه‌ی ‏ایران و نیز حکومت دینی متکی بر قرائت سنتی و چهارچوب‌های فقاهتی، همچنان واجد جذابیت و محل توجه ‏است.‏

‏5.‏‎ ‎پرسش‌ها و تشکیک‌ها و نقدهای او بر دین سنتی، برای نسل پرسش‌گر و نقاد، واجد جذابیت‌های انکارناپذیر ‏است.‏

‏6.‏‎ ‎تبیین‌های ناسیونالیستی او و توضیح «هویت ایرانی ـ اسلامی» برای مخاطب ایرانی‌اش به‌قدر لازم خواندنی ‏است.‏

‏7.‏‎ ‎جان پرشور و روح حساس و مشتعل و عاشق شریعتی، هرجا که فضایی و مجالی برای عرضه یافته، مخاطب ‏را هم شیفته ساخته است.‏

‏8.‏‎ ‎ادبیات و کلام سحرانگیز وی، هنوز کهنه نشده است…‏

‏9.‏‎ ‎پلی که او میان دانشگاه و جامعه [توده] برپاساخت، هنوز از جمله ویژگی‌های منحصر به‌فرد وی ـ یا بس ‏کمیاب ـ محسوب می‌شود که اقبال به او را از منظری دیگر توضیح می‌دهد.‏

‏10. سرانجام وجه اعتراضی و انتقادی نهفته در آثار مکتوب و شفاهی وی، دریچه‌ای برای تنفس و مجالی برای ‏همدلی «خسته‌گان از وضع موجود» فراهم می‌آورد.‏

بی‌شک، بر این فهرست می‌توان افزود؛ آنچه که ذکر شد، تنها برخی از علل و دلایلی هستند که اقبال غریب و قابل ‏توجه به آثار صوتی و کتاب‌های دکتر شریعتی را توضیح می‌دهند.‏

با وجود آنکه نسل نو ایران در عصر ارتباطات و زمانه‌ی انفجار اطلاعات و نیز در برابر حجم باورنکردنی از ‏داده‌ها و نظریات قرار دارد ـ و ماهواره‌ها و اینترنت آن را به‌شکلی باورنکردنی بسط می‌دهند ـ اما جالب توجه ‏است که همچنان شریعتی، از منظرها و زوایای گوناگون، و با نقطه‌عزیمت‌ها و علل و دلایل متعدد و مختلف، ‏مورد مراجعه قرار می‌گیرد و خوانده می‌شود و «زندگی می‌کند». ‏

‏31 سال از درگذشت شریعتی سپری می‌شود، ولی روشنفکر 44 ساله همچنان به زندگی خود در ایران ـ و جهان ‏ـ ادامه می‌دهد…

مرتضی کاظمیان-روزآنلاین

سی و یکمین سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی

چرا «فاطمه فاطمه است؟»

حدود چهارده قرن از تاریخ اسلام و تشیّع می گذرد که ما در تعریف و توصیف بانوی اول اسلام و امّ الائمه نهایتاً به اینجا رسیدیم که :فاطمه ، فاطمه است! حدود چهار دهه پیش دکتر شریعتی برای نخستین بار چنین صورت مسئله ای را پیش روی ما نهاد که به یک معمای فلسفی شباهت بیشتری دارد.

همه محققان و منتقدان طرفدار شریعتی کمابیش این اثرش را به لحاظ یک کار تحقیقی و علمی ناکامترین اثر او می دانند که بدور از حقیقت هم نیست. ولی این نامی که دکتر بر این اثرش نهاده نامی علمی نیست بلکه عرفانی است البته بی هیچ تبیین عرفانی . و بالاخره معلوم نشد که براستی فاطمه خودش که بود. گوئی بایستی فاطمه را از طریق وجود محض خود او شناخت و از طریق تأویل واژۀ «فاطمه».

مرتبه بالا در عالم برزخ بخاطر دوری از افکار دکتر شریعتی

یکی از علما خواب یکی از شهدای روحانی را می بینند. از او پرسیده بودند فلانی آن دو دوست دیگه ات که همیشه با هم بودید و شهید شدند کجا هستند؟ شهید روحانی می گوید یکی شان پیش من است اما دیگری، پیش ما نیست خیلی مرتبه اش بالاست، ما به آن نمی رسیم!
آن وقتی دلیل این تفاوت مرتبه را  می پرسد، آن شهید می گوید نمی توانم بگویم...

با اصرار زیاد آن عالم، شهید به او می گوید پس ابتدا باید این نمازی را که به تو می گویم بخوانی بعد...عالم از خواب بیدار می شود و آن نماز را می خواند و سپس می خوابد. آن شهید دوباره به خواب عالم می آید و می گوید: ما سه نفر قبل از انقلاب هم حجره بودیم. دوتایمان مدتی طرفدار افکار دکتر شریعتی بودیم، فقط حدود 2-3 ماه؛ بیشتر نه زود برگشتیم. اما آن دوستم که اکنون در مرتبه ای بسیار بالاتر است، طرفدار دکتر نبود... وقتی وارد این عالم شدیم... به ما گفتند فقط به خاطر همان چندماه  بین عوالم تان فاصله ای به این زیادی افتاده است! 

گفتنی است آقای پناهیان پیشتر نیز از «نقش دکتر شریعتی در ریزش و انحراف نیروهای انقلابی» سخن گفته بود.

قسمتی از سخنرانی در هیات شهدای گمنام تهران علیرضا پناهیان/ 23/4/1391

اکثریت قریب به اتفاق مردم کتابهای شریعتی را خوانده اند

مهندس میرحسین موسوی،مقام بلدپایه حزب جمهوری اسلامی ونخست وزیر سابق ایران،گفته است:موقعی که حزب جمهوری اسلامی برای عضو گیری پرسشنامه پخش کرد،بیش از سه میلیون پرسشنامه در عرض یکی-دو ماه جمع آوری شد که بیش از نود درصد پرکنندگان این پرسشنامه در مقابل این سوال که چه کتابهایی را مطالعه کرده اید،از کتاب های دکترشریعتی نام برده بودند،یعنی اکثریت قریب به اتفاق مردم. 

*قاسم میرآخوری وحیدر شجاعی،شریعتی در نگاه مطبوعات(چاپ اول:تهران،انتشارات قلم،1377)ج2،ص50،به نقل از روزنامه اطلاعات،29خرداد1391

دکتر جان شرمنده‌ایم

سلام دکتر جان! حال همۀ ما خوب است؛ ملالی نیست جر دوری دیدار شما که آن هم دست نخواهد داد مگر به جهانی دیگر. راستش را بخواهی دکتر جان، پس از نوشتن این نامه برای وجودِ عزیزِ شما، قرار است از ابتدای خیابانی که به نامت گذاشته‌اند به سمت حسینیه ارشاد بروم. حسینیه‌ای که هنوز می‌شود از لابه‌لای دیوارهایش صدایت را شنید.

صدایی که در آن از «روشنفکر و مسئولیت آن در جامعه» می‌گفتی. می‌خواهم بروم و «یکبار دیگر ابوذر» را بشنوم و زندگی کنم. علی شریعتی عزیز؛ دوست نادیده‌ام؛ اصلا قصدم این نیست که از گزاره‌های منطقی و تحلیلی برای این نامه استفاده کنم؛ گزاره‌های من همه انشایی هستند؛ اصلا می‌خواهم انشایی درباره شما بنویسم، انشایی که بی‌تکلف باشد، ساده باشد، دکتر جان یادت هست روزگاری می‌گفتند: «آی عشق چهره آبیت پیدا نیست»، یادت هست می‌گفتند

«نه به‌خاطر آفتاب، نه به‌خاطر حماسه، به‌خاطر سایه بام کوچکش{...} نه به‌خاطر جنگل‌ها نه به‌خاطر دریا، به‌خاطر یک برگ، به‌خاطر یک قطره»، یادت هست چقدر از انسان می‌گفتند و این‌که «انسان دنیایی است»، یادت هست چقدر آدم‌ها گریستند «به‌خاطر یک قصه در سردترین شب‌ها تاریک‌ترین شب‌ها»، یادت هست چقدر «به‌خاطر هر چیز کوچک و هر چیز پاک به خاک افتادند»! چه می‌گویم حتما شما یادت هست، حتما شما یادت هست که با شوری عظیم در شریان رگ‌های جوانان مسلمانی می‌دمیدی که عاشق شوند، عاشق شوند به خیابان شمیران، حسینیه ارشاد، روزهای...، آن‌‌ها عاشق بودند که به «کویر» آمدند و «اسلام‌شناسی» را از تو آموختند؛ دکتر جان شما به خیلی‌ها که می‌پرسیدند «از کجا آغاز کنیم؟»