سالروز درگذشت دکتر

سی و یکمین سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی نیز فرارسید. روشنفکر 44 ساله‌ی ایران، همچنان یکی از ‏برجسته‌ترین کانون‌های رجوع و مطالعه و نقد و بررسی است. موثرترین روشنفکر این سرزمین با وجود اینکه از ‏همه سو در معرض تندترین و گزنده‌ترین انتقادها و طعن‌هاست، هنوز با اقبال اهل نظر و مطالعه و دانش‌آموزان و ‏دانش‌جویان و فعالان اجتماعی روبرو می‌شود. اگر طرفداران و مبلغان و علاقه‌مندان او همچون تنوع «کشتی ‏نوح» گونه‌گون‌اند، منتقدان و مخالفان وی نیز بس متکثرند؛ از لیبرال‌های اقتصادی ـ وحتی سیاسی ـ تا فاشیست‌ها، ‏و از متعصبان مذهبی و سنت‌گراها و بنیادگراها تا ضدمذهبی‌ها، و از استادان دانشگاه تا آنها که نسبتی با کتاب و ‏دانش ندارند، به‌گونه‌ای غریب، مخالفان و منتقدان شریعتی نیز حضور دارند و متنوع‌اند. جالب آنکه برخی آثارش ‏را نخوانده، به نفی و طعن نشسته‌اند، و جمعی نیز به‌اتکای گزینش‌های ویژه، به مخالفت با او پرداخته‌اند. با این ‏همه، آنچنان که ذکر شد، و آن‌گونه که فضای عمومی جامعه شواهد متعددی را به‌دست می‌دهد، شریعتی هنوز با ‏اقبالی قابل توجه روبروست. علت ـ علل ـ چیست و کدامست؟

در این مختصر، به برخی از علل ـ بسیار مختصر و به اجمال ـ اشاره می‌شود.‏

به‎ ‎‏‌نظر می‌رسد شریعتی همچنان ـ و هنوزـ مورد رجوع و توجه است؛ چرا که او:‏
‏1.‏‎ ‎با طرح مثلث «آزادی، برابری و خودآگاهی[یا عشق یا عرفان] نظریه‌ای را ارایه کرد که با وجود سپری شدن ‏سه دهه از آن هنوز ترسیم‌کننده‌ی افقی برای حرکت و راهنمایی برای تدوین راهبرد است.‏

‏2.‏‎ ‎با طرح توامان دموکراسی سیاسی و دموکراسی اقتصادی، بر کلیدی‌ترین مشکلات این دیار، انگشت نهاد؛ ‏مشکلاتی که هنوز واقعی و عینی است و راه برون‌شد از آنها نیز تک‌سویه به‌نظر نمی‌رسد.‏

‏3.‏‎ ‎با نقد «طبقه مفسر رسمی و متولی دین» و با عنایت به تکوین یک حکومت دینی در ایران، پس از ‏درگذشت‌اش، ملاحظات و تاملات فراوانی را در آثار خود به‌یادگار گذاشت که خواندنی است.‏

‏4.‏‎ ‎پروژه‌ی «پروتستاتیسم اسلامی» و آراء نوگرایانه‌ی وی در حوزه‌ی اندیشه‌ی دینی، با توجه به بافت جامعه‌ی ‏ایران و نیز حکومت دینی متکی بر قرائت سنتی و چهارچوب‌های فقاهتی، همچنان واجد جذابیت و محل توجه ‏است.‏

‏5.‏‎ ‎پرسش‌ها و تشکیک‌ها و نقدهای او بر دین سنتی، برای نسل پرسش‌گر و نقاد، واجد جذابیت‌های انکارناپذیر ‏است.‏

‏6.‏‎ ‎تبیین‌های ناسیونالیستی او و توضیح «هویت ایرانی ـ اسلامی» برای مخاطب ایرانی‌اش به‌قدر لازم خواندنی ‏است.‏

‏7.‏‎ ‎جان پرشور و روح حساس و مشتعل و عاشق شریعتی، هرجا که فضایی و مجالی برای عرضه یافته، مخاطب ‏را هم شیفته ساخته است.‏

‏8.‏‎ ‎ادبیات و کلام سحرانگیز وی، هنوز کهنه نشده است…‏

‏9.‏‎ ‎پلی که او میان دانشگاه و جامعه [توده] برپاساخت، هنوز از جمله ویژگی‌های منحصر به‌فرد وی ـ یا بس ‏کمیاب ـ محسوب می‌شود که اقبال به او را از منظری دیگر توضیح می‌دهد.‏

‏10. سرانجام وجه اعتراضی و انتقادی نهفته در آثار مکتوب و شفاهی وی، دریچه‌ای برای تنفس و مجالی برای ‏همدلی «خسته‌گان از وضع موجود» فراهم می‌آورد.‏

بی‌شک، بر این فهرست می‌توان افزود؛ آنچه که ذکر شد، تنها برخی از علل و دلایلی هستند که اقبال غریب و قابل ‏توجه به آثار صوتی و کتاب‌های دکتر شریعتی را توضیح می‌دهند.‏

با وجود آنکه نسل نو ایران در عصر ارتباطات و زمانه‌ی انفجار اطلاعات و نیز در برابر حجم باورنکردنی از ‏داده‌ها و نظریات قرار دارد ـ و ماهواره‌ها و اینترنت آن را به‌شکلی باورنکردنی بسط می‌دهند ـ اما جالب توجه ‏است که همچنان شریعتی، از منظرها و زوایای گوناگون، و با نقطه‌عزیمت‌ها و علل و دلایل متعدد و مختلف، ‏مورد مراجعه قرار می‌گیرد و خوانده می‌شود و «زندگی می‌کند». ‏

‏31 سال از درگذشت شریعتی سپری می‌شود، ولی روشنفکر 44 ساله همچنان به زندگی خود در ایران ـ و جهان ‏ـ ادامه می‌دهد…

مرتضی کاظمیان-روزآنلاین

سی و یکمین سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی